FRAZEMATYKA GWAROWA A BADANIA Z ZAKRESU SOCJOLOGII WSI (NA MATERIALE PODHALAŃSKIM)

Анотація

Artykuł dotyczy możliwości wykorzystania frazematyki (czyli wielowyrazowych jednostek językowych odtwarzanych z pamięci w określonym kształcie i znaczeniu) w badaniach z zakresu socjologii wsi. Okazuje się, że pewne informacje dotyczące ludowego systemu aksjonormatywnego, religijności i specyfiki rodziny wiejskiej są zawarte także we frazemach. Socjologia wsi jako odrębna dyscyplina naukowa jest rozwijana w Polsce od około 100 lat. Ma już bardzo poważne dokonania, jednak choć jest nastawiona na interdyscyplinarność, to pomija prace dialektologiczne, sięgając do etnografii, geo- grafii rolnictwa, historii chłopów, prawa rolnego, ekonomiki rolnictwa i statystyki agrarnej.

Omawiany w artykule materiał pochodzi z gwary podhalańskiej (dokładniej rzecz ujmując, głównie z pracy Stanisława

A. Hodorowicza, Podholańskie porzykadła i pogworki maści wselijakiej ku cłeka zadumie i wesołości dane; część jednostek autor zebrał także w trakcie badań terenowych, które prowadzi od 2004 r.), gdyż Podhale ze względu na dobrze zachowaną gwarę i kulturę ludową zajmuje ważne miejsce na dialektologicznej, etnograficznej i socjologicznej mapie Polski. Skoro socjo- logowie wsi nie sięgają do opracowań gwarowych, autor jako dialektolog chce zwrócić ich uwagę na to, w jaki sposób mogliby wykorzystać dokonania kilku pokoleń polskich badaczy gwar. Taki też jest cel niniejszego artykułu.

W pracy dokładniej zajęto się agrocentryzmem, patriarchalizmem, religijnością ludową oraz trzema komponentami podhalańskiego systemu aksjonormatywnego (pracowitość, honor i śleboda ‘wolność’). Analizując frazemy, autor zrekonstruował wycinek językowego obrazu świata społeczności wiejskiej. Skupienie się na frazemach nie pozwala mówić o rekon- strukcji całościowego językowego obrazu świata ani też zastosować definicji kognitywnej, jednak materiał frazematyczny jest na tyle wyrazisty i przydatny przy tego typu badaniach, że w rosyjskim językoznawstwie osobno mówi się o frazeologicznym obrazie świata (фразеологическая картина мира).

Poruszona w artykule problematyka przekonuje, że często dialektolodzy, socjolodzy i etnolodzy opisują te same zjawiska, ale z innej perspektywy, przy wykorzystaniu innych metod i niestety nie wiedząc o tym, że badacze z innych dyscyplin też zajmują się tymi tematami.